Akut böbrek yetmezliği fizyopatolojisi nedir?

Akut Böbrek Yetmezliği (ABY) Fizyopatolojisine Giriş

Akut böbrek yetmezliği (ABY), böbrek fonksiyonlarında saatler veya günler içinde gelişen ani bir bozulma olarak tanımlanır. Bu durum, böbreklerin atık ürünleri (üre, kreatinin) uzaklaştırma, sıvı-elektrolit dengesini sağlama ve asit-baz dengesini koruma yeteneklerinde hızlı bir kayba yol açar. Fizyopatolojisi temel olarak üç ana mekanizma etrafında şekillenir: prerenal, intrarenal (renal) ve postrenal nedenler.

1. Prerenal Akut Böbrek Yetmezliği

Prerenal ABY, böbreklere gelen kan akımının (renal perfüzyon) azalması sonucu gelişir. Böbreklerin kendisi yapısal olarak sağlamdır, ancak yetersiz kan akımı nedeniyle süzme işlevi (glomerüler filtrasyon) bozulur.

• Etkilenen Süreç: Renal perfüzyonun azalması glomerüler filtrasyon hızını (GFH) düşürür.
• Ana Nedenler
• Hipovolemi (kanama, kusma, ishal, yanık)
• Kardiyak outputta azalma (kalp yetmezliği, miyokard infarktüsü)
• Sistemik vazodilatasyon (sepsis, anafilaksi)
• Renal arter darlığı veya vazokonstriksiyon (ağrı, NSAİİ ilaçlar, anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri)
• Fizyopatolojik Tepki: Böbrekler, GFH'yi korumak için otoregülasyon mekanizmalarını (örn., anjiyotensin II ile efferent arteriyol vazokonstriksiyonu) devreye sokar. Ancak bu mekanizmalar yetersiz kalırsa veya aşırı vazokonstriksiyon olursa, iskemi gelişebilir ve intrarenal ABY'ye ilerleyebilir.

2. İntrarenal (Renal) Akut Böbrek Yetmezliği

İntrarenal ABY, böbrek parankiminin (dokusunun) doğrudan hasar görmesiyle karakterizedir. En yaygın nedeni akut tübüler nekrozdur (ATN).

• Etkilenen Yapılar: Tubüller, glomerüller, interstisyum veya damarlar.
• Alt Tipleri ve Mekanizmaları
• Akut Tübüler Nekroz (ATN): İskemi (uzamış prerenal ABY) veya toksinlere (ilaçlar, kontrast maddeler, miyoglobin) bağlı olarak tübül hücrelerinin hasarı ve nekrozu. Hasar gören tübül hücreleri dökülerek tübül lümenini tıkar (obstrüksiyon) ve süzüntünün geri emilimi bozulur. Ayrıca, vazokonstriksiyon ve inflamasyon da GFH'yi düşürür.
• Glomerülonefrit: Glomerüllerin immun aracılı inflamasyonu (örn., IgA nefropatisi) sonucu süzme bariyeri hasar görür.
• Akut İnterstisyel Nefrit: Genellikle ilaçlara (antibiyotikler, NSAİİ) bağlı olarak böbrek interstisyumunda inflamasyon gelişmesi.
• Vasküler Hastalıklar: Renal arter veya ven trombozu, vaskülit gibi durumlar.

3. Postrenal Akut Böbrek Yetmezliği

Postrenal ABY, idrarın böbreklerden atılımını engelleyen üriner sistem obstrüksiyonları (tıkanıklık) sonucu oluşur.

• Etkilenen Süreç: İdrar akışının herhangi bir seviyede (üreterler, mesane, üretra) tıkanması.
• Ana Nedenler
• Üreter tıkanıklığı (taş, tümör, cerrahi bağlanma)
• Mesanenin çıkış obstrüksiyonu (prostat hipertrofisi, mesane tümörü, nörojenik mesane)
• Üretral darlık
• Fizyopatolojik Tepki: Obstrüksiyon, tübül içi basıncı artırarak GFH'yi düşürür. Uzun süreli tıkanıklık, hidronefroz (böbrekte şişme) ve geriye dönük basınçla böbrek hasarına yol açabilir. Obstrüksiyon kaldırılırsa, böbrek fonksiyonları genellikle hızla düzelir.

Ortak Fizyopatolojik Mekanizmalar

ABY'nin gelişiminde birkaç ortak yol bulunur:

• Glomerüler Filtrasyon Hızında (GFH) Azalma: Tüm ABY tiplerinin merkezinde GFH'nin düşmesi yer alır.
• Tübüler Hasar ve Obstrüksiyon: Özellikle ATN'de, nekrotik hücre debrisi tübülleri tıkar.
• İnflamasyon ve Oksidatif Stres: Hasar gören böbrek dokusunda inflamatuar sitokinler ve serbest radikaller artar, bu da doku hasarını şiddetlendirir.
• Vazokonstriksiyon: İskemi veya toksinler renal vazokonstriksiyona neden olarak kan akımını daha da azaltır.
• Hücre Ölümü: Apoptoz ve nekroz yoluyla nefron kaybı gerçekleşir.

Sonuç

Akut böbrek yetmezliğinin fizyopatolojisi çok yönlüdür ve temel olarak böbrek kan akımının azalması, doğrudan böbrek dokusu hasarı veya idrar çıkışında tıkanıklık gibi mekanizmalarla GFH'nin düşmesine dayanır. Bu süreçler, sıvı-elektrolit dengesizliği, asidoz ve üremi gibi hayatı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilir. Erken tanı ve altta yatan nedenin hızla düzeltilmesi, böbrek fonksiyonlarının geri kazanılması için kritik öneme sahiptir.